El paganismo en la Hispania Tardorromana en la obra De correctione Rusticorum de Martín de Braga

Autores/as

DOI: https://doi.org/10.6018/ayc.649241
Palabras clave: Paganismo, Be correctione rusticorum, Antigüedad Tardía, Martín de Braga, Cristianismo, Concilio

Resumen

Este artículo examina la persistencia de las prácticas paganas en la Hispania del siglo VI a través de un análisis del De correctione rusticorum de Martín de Braga y otras fuentes históricas relacionadas. El estudio investiga cómo el cristianismo, a pesar de su significativa expansión desde el siglo IV en adelante, coexistió con las prácticas religiosas tradicionales hasta bien entrado el siglo VI. A través de un examen detallado de fuentes eclesiásticas, particularmente las obras de Martín de Braga y Cesáreo de Arlés, esta investigación demuestra que el proceso de cristianización fue más complejo y gradual de lo que se suponía anteriormente. El artículo comienza explorando el contexto histórico de la Hispania tardoantigua, examinando la transición del dominio romano al germánico y el establecimiento temprano del cristianismo en la región. Se presta especial atención al Concilio de Elvira (principios del siglo IV) como punto crucial en la institucionalización del cristianismo en Iberia. El análisis central se enfoca en el De correctione rusticorum, escrito entre los años 572 y 574 d.C., revelando cómo las poblaciones rurales mantuvieron costumbres precristianas a pesar de la cristianización formal. Mediante la comparación del enfoque pastoral de Martín con el de Cesáreo de Arlés, el estudio ilustra patrones más amplios de síntesis religiosa en diferentes regiones del mundo post-romano. Los hallazgos sugieren que, en lugar de una simple sustitución de las prácticas paganas, el proceso de cristianización involucró una compleja interacción entre las autoridades eclesiásticas y las tradiciones locales, particularmente en las áreas rurales.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Primary Sources

Bracarensis Martinus 1950. De correctione rusticorum. Martini episcopi Bracarensis, Opera omnia. New Haven. Yale University Press. https://documentacatholicaomnia.eu/03d/0515-0580,_Martinus_Bracarensis,_De_Correctione_Rusticorum,_LT.pdf (05-05-2025)

Caesarius of Arles 1956. Sermons. Washington D.C. The Catholic University of America Press.

Nascimento, Aires Augusto 1997. Martinho de Braga, Instrução pastoral sobre superstições populares. De correctione rusticorum. Lisboa. Cosmos.

Bibliography

Adkin, Neil 1994. A note on the date of Pacian of Barcelona’s Paraeneis ad paenitentiam. Prometheus 20, 73–76.

Alvar Nuño, Antón and Martínez Maza, Clelia 2021. Religiones rurales durante la Antigüedad Tardía. ARYS. Antigüedad: Religiones y Sociedades 19, 329-352.

Anglada Anfruns, Àngel 1967 La tradición manuscrita de Paciano de Barcelona. Emerita 35, 137–161.

Barlow, Claude (Eds.), 1950. Martini Episcopi Bracarensis Opera Omnia. Papers and monographs of the American Academy in Rome, 12. New Haven: Yale University Press.

Beltrán Torreira, Federico Mario 1986. El concepto de barbarie en la Hispania visigoda. AyC 3, 53–58.

Bergholm, Alexandra and Ritari, Katia (Eds.), 2009. Approaches to religion and mythology in Celtic studies. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing.

Brassous, Laurent 2006. Michael Kulikowski, Late Roman Spain and its Cities, Baltimore-London, Johns Hopkins University Press.

Brassous, Laurent 2020. Late Roman Spain. In Panzram Sabine and Pachá, Paulo (Eds.), The Visigothic Kingdom. The negotiation of Power in Post-Roman Iberia, 39-55. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Buchberger, Erica 2017. Shifting ethnic identities in Spain and Gaul, 500-700: from Romans to Goths and Franks. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Buide del Real, Francisco J. 2012. La evangelización de la Gallaetia sueva. Entre paganismo y cristianismo (ss. IV–VI). Compost 57, 31–118.

Collins, Roger 1995. Early medieval Spain. Unity in diversity 400-1000. New York: St. Martin’s Press.

Collins, Roger 2003. Germanic Invasions. In Gerli, Michael (Ed.), Medieval Iberia. An Encyclopedia, 358–359. London- New York: Routledge.

Colomina Torner, Jaime 1988. En torno a la primera evangelización de Toledo. Toletum 71, 9–43.

Colonna, Enza 1991. Il “Sermo rusticus” di Martino di Braga. Invigilata lucernis 13, 121-148.

Da Silva Nathália Serenado 2016. Batismo e conversão: uma análise comparativa de De Trina Mersione e De Correctione Rusticorum. Revista do CFCH.

Da Silva, Leila Rodrigues and Xavier, Nathalia Agostinho 2013. Aspectos da ortodoxia no reino suevo: considerações sobre o De Correctione Rusticorum. Brathair 13 (2), 116-128.

De Miranda, José Carlos Lopes 2012. Omnia ad usum hominum: tipologias cultu (r) ais e ética antropocêntrica no De Correctione Rusticorum de S. Martinho de Dume. Theologica 47 (2), 521-540.

De Nie, Giselle 1995. Caesarius of Arles and Gregory of Tours. Two Sixth-Century Gallic Bishops and ‘Christian Magic’. In Edel, Doris (Ed.), Cultural Identity and Cultural Integration. Ireland and Europe in the Early Middle Ages, 170–196. Dublin: Four Courts Press.

Díaz, Pablo de la Cruz 1993. El imperio, los bárbaros y el control sobre la Bética en el siglo V”. In Rodríguez Neila, Juan Francisco (Ed.), Actas del I Coloquio de Historia Antigua de Andalucía, Córdoba 1988, 317–325. Córdoba: Publicaciones del Monte de Piedad y Caja de Ahorros de Córdoba.

Domínguez del Val, Ursicino 1962. Paciano de Barcelona. Escritor, teólogo y exégeta. Salman 9 (1-2), 53–85.

Escribano, Victoria 2005. Heresy and orthodoxy in fourth-century Hispania: Arianism and Priscillianism. In Bowes, Kim and Kulikowski, Michael (Eds.), Hispania in Late Antiquity. Current Perspectives. The Medieval and Early Modern Iberian World 24, 121-149. Leiden- Boston: Brill.

Farmer, David 2011. s. v. Martin of Braga. The Oxford Dictionary of Saint, 520-579. Oxford: Oxford University Press. Available: https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/oi/authority.20110803100137261. (23/12/2024)

Fernández Ubiña, José 2007. Los orígenes del cristianismo hispano. Algunas claves sociológicas. Hispania Sacra 59, 427-458.

Ferreiro, Alberto 1988. Early medieval missionary tactics: the example of Martin and Caesarius. Studia historica. Historia antigua 6, 15-238.

Ferreiro, Alberto 1983. St. Martin of Braga’s Policy Toward Heretics and Pagan Practices. American (The) Benedictine Review Atchison, Kans 34 (4), 372-395.

Ferreiro, Alberto 1987. Job in the Sermons of Caesarius of Arles. Recherches de théologie ancienne et médiévale 54, 13-26.

Ferreiro, Alberto 1992. ‘Frequenter Legere’ The Propagation of Literacy’, Education, and Divine Wisdom in Caesarius of Arles. The Journal of Ecclesiastical History 43 (1), 5-15.

Ferreiro, Alberto 2009. Martinian veneration in Gaul and Iberia: Martin of Tours and Martin of Braga. SMon 51, 7–32.

Ferreiro, Alberto 2018. s. v. Martin of Braga. In Nicholson, Oliver (Ed.), The Oxford Dictionary of Late Antiquity, vol. 1, 973. Oxford University Press.

Ferreiro, Alberto 2023. The First Introduction of the Cult of St. Martin of Tours. Compostellanum 68 (1/2), 27-64.

Filotas, Bernadette 2005. Pagan survivals, superstitions and popular cultures. Toronto: PIMS.

Gazzotti, Danilo Medeiros 2012. A difusão do Priscilianismo pela Gallaecia: o testemunho de Idácio de Chaves. The diffusion of Priscillianism for through Gallaecia: the testimony of Hydatius of Chaves. História e Cultura 1 (1), 71-84.

Gazzotti, Danilo Medeiros 2013. The processes of legitimation and recognition of priscillianism in the second half of fourth century. Mare Nostrum 4 (4), 67-80.

Goncalves Diniz, Lilian Regina 2016. Paganism and Traditional Practices in the Sermons of Caesarius of Arles. Studia Patristica LXXIV, 393-400.

Goncalves Diniz, Lilian Regina 2017. Christianisation and religious identity from Late Antiquity to Early Middle ages: a comparative history of Gaul, Hispania and Britannia. Thesis. Padova: Università di Padova.

Gwynn, David 2018. s. v. Council of Elvira, In Nicholson, Olivier (Ed.), The Oxford Dictionary of Late Antiquity. Vol. 1, 533. Oxford University Press.

Jiménez Sánchez, Juan Antonio 2017. La cristianización de las calendas de enero en la Hispania tardoantigua. Latomus 76 (1), 162-184.

Jove, Rosario 1981. Martín de Braga. Sermón contra las supersticiones rurales. Barcelona: Ediciones El Albir S.A.

Kahlos, Maijastina 2023. In search of local people and rituals in Late Antiquity. In Ritari, Katja; Stenger, Jan R. and Van Andringa, William (Eds.), Being Pagan, Being Christian in Late Antiquity and Early Middle Ages, 205-232. Helsinki: Helsinki University Press.

Klingshirn, William E. 2004. Caesarius of Arles. The making of a Christian community in late antique Gaul. Cambridge: Cambridge University Press.

Kolendo, Jerzy 1995. Les invasions des Barbares sur l’Empire romain dans la perspective de l’Europe centrale et orientale. CCG 6, 81–99.

Kulikowski, Michael 2011. Late Roman Spain and its cities. Baltimore: Johns Hopkins University Press.

Kulikowski, Michael 2015. The Suevi in Gallaecia An Introduction. In Culture and Society. In D’Emilio, James (Ed.), Culture and Society in Medieval Galicia. A Cultural Crossroads at the Edge of Europe, 131-145. Leiden- Boston: Brill.

Lazaro, Sanchez 2008. The current state of research on the Council of Elvira. Revue des Sciences Religieuses 82 (4), 517-546.

Madoz, José 1945. Una nueva recensión del “De correctione rusticorum”, de Martín de Braga: (Ms. Sant Cugat, n. 22). Estudios Eclesiásticos. Revista de investigación e información teológica y canónica 19 (74), 335-354.

Maria João Violante Branco 1999. St. Martin of Braga, the Sueves and Gallaecia. In Ferreiro, Alberto (Ed.), The Visigoths. Studies in Culture and Society. The Medieval Mediterranean 20, 63-98. Leiden-Boston: Brill.

Masana, Josep Vilella 1998. Priscilianismo galaico y política antipriscilianista durante el siglo V. Antiquité Tardive 5, 177-185.

McAuliffe, Clarence 1945. Absolution in the Early Church: The view of St. Pacianus. ThS 6, 51–61.

McKenna, Stephen 1938. Paganism and Pagan survivals in Spain up to the fall of the Visigothic Kingdom. Washington: The Catholic University of America.

Meirinhos, José Francisco F. 2006. Martinho de Braga e a compreensão da natureza na alta Idade Média (séc. VI): símbolos da fé contra a idolatria dos rústicos. In Estudos em Homenagem ao Professor Doutor José Marques, vol. II, 395-414. Porto: Ed. Faculdade de Letras da Universidade do Porto.

Mendes, Joyce 2023. Notas sobre superstição e cultura (dita) popular no reino suevo: o caso do De correctione rusticorum. Embornal 14 (27), 61-80.

Mülke, Markus 2020 Ancient Classics and Catholic Tradition through Time and Space. In Panzram, Sabine and Pachá, Paulo (Eds.), The Visigothic Kingdom. The Negotiation of Power in Post- Roman Iberia, 337-352. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Naldini, Mario 1991 (Eds). Martino di Braga, Contro le superstizioni – Cathechesi al popolo. De correctione rusticorum. Biblioteca Patristica 19. Firenze: Nardini editore.

O’Callaghan, Joseph F. 1975. A History of Medieval Spain. Ithaca-London: Cornell University Press.

Ott, Michael 1910. St. Martin of Braga. In The Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. http://www.newadvent.org/cathen/09731b.htm (23/12/2024).

Ranero Riestra, Laura 2018. La Formula uitae honestae de Martin de Braga y el Libro de las cuatro virtudes de Alfonso de Cartagena. Edición y Estudio. Thesis. Salamanca: Universidad de Salamanca.

Ripoll López, Gisela 1998. The Arrival of the Visigoths in Hispania: Population Problems and the Process of Acculturation. In Pohl, Walter and Reimitz, Helmut (Eds.), Strategies of Distinction. The Construction of Ethic Communities, 300-800, 153–187. Leiden-Boston-Köln: Brill.

Ritari, Katja, y Bergholm, Alexandra 2015. Understanding Celtic religion: Revisiting the pagan past. Cardiff: University of Wales Press.

Sagaspe, Fernando 2019. Martín de Braga. Persona, 4 (7-8), 127-137.

Sotomayor Muro, Manuel 1996. Las actas del Concilio de Elvira: estado de la cuestión. In Spania: estudis d’antiguitat tardana oferts en homenatge al professor Pere de Palol i Salellas , 251-266. Barcelona: Publicacions de l´Abadia de Montserrat.

Sotomayor Muro, Manuel 2000. El concilio de Elvira en el contexto de la Colección Canónica Hispana. In Santos, Juan and Teja, Ramón (Eds.), El Cristianismo. Aspectos históricos de su origen y diffusion en Hispania. Actas del Symposium de Victoria- Gasteiz (25 a 17 de noviembre de 1996). Revisiones de Historia Antigua 3, 189-199. Vitoria: Universidad del País Vasco.

Stocking, Rachel 2018. Elvira. In Nicholson, Oliver (Eds.), The Oxford Dictionary of Late Antiquity, vol. 1, 533. Oxford University Press.

Ubiña, José Fernández 1992. Ritual y autoridad en el Concilio de Elvira. In In memoriam J. Cabrera Moreno, 545-571. Granada: Universidad de Granada.

Ubric, Purificación 2015. The Church in the Suevic Kingdom (411-585 AD). In D´Emilio, James (Ed.), Culture and Society in Medieval Galicia. A Cultural Crossroads at the Edge of Europe, 210-243. Leiden-Boston: Brill.

Van Dam, Raymond 1992. Leadership and community in late antique Gaul (Vol. 8). Berkeley- Los Angeles- Oxford. University of California Press.

Olivares Pedreño, Juan Carlos 2002. Los dioses de la Hispania céltica. Madrid: Real Academia de la Historia.

Publicado
20-05-2025
Cómo citar
Montefinese, R. (2025). El paganismo en la Hispania Tardorromana en la obra De correctione Rusticorum de Martín de Braga. Antigüedad y Cristianismo, (42), 55–77. https://doi.org/10.6018/ayc.649241
Metrics
Vistas/Descargas
  • Resumen
    79
  • PDF (English)
    73
  • EPUB (English)
    27
Número
Sección
Artículos