O refrán das cantigas galego-portuguesas: variación e edición

Autores/as

DOI: https://doi.org/10.6018/ER.502821
Palabras clave: Refrán, Variación, Edición, Cantigas

Resumen

O refrán das cantigas galego-portuguesas, con presenza maioritaria no corpus textual, nomeadamente no xénero de amigo, caracterízase, aparentemente, pola súa repetición íntegra en todas as estrofas; non obstante, os manuscritos ofrecen con certa frecuencia mudanzas que contrastan con esa esperada reiteración literal.

Este artigo visa realizar unha primeira aproximación á variación (gráfico-fonética, lingüística, estilística…) que se rexistra nos refráns das cantigas trobadorescas, oculta en numerosas ocasións polo (discu­tíbel) apagamento que se produce na maioría das edicións da lírica profana galego-portuguesa.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Biografía del autor/a

Manuel Ferreiro, Universidade da Coruña (UDC)

Manuel Ferreiro es licenciado (1978) y doctor (1990) en Filología Hispánica (subsección: Gallego-Portugués) por la Universidade de Santiago de Compostela. Actualmente es catedrático de Filologías Gallega y Portuguesa en la Universidade da Coruña.

Su actividad investigadora se reparte entre la Lingüística Histórica y la Ecdótica y Crítica Textual: los dos volúmenes de la Gramática Histórica Galega (1995-1997, 1ª ed.) se inscriben en la primera línea de investigación; con el segundo núcleo de pesquisa están relacionados los trabajos que tienen como objeto el estudio y edición de textos medievales, en especial los textos trovadorescos gallego-portugueses, con publicación de contribuciones y artículos especializados, así como monografías como As cantigas de Rodrigu’Eanes de Vasconcelos (1991) o O Cancioneiro de Pero Mafaldo (2014, en colab. con Leticia Eirín).

La figura y la obra de Eduardo Pondal constituye otro centro de interés investigador en el ámbito de la Crítica Textual e del estudio de la lengua literaria, con la publicación de múltiples estudios, especialmente los cuatro tomos de su obra completa (1995-2005) y numerosos trabajos y monografías sobre la obra pondaliana: De Breogán aos Pinos. O texto do Himno Galego, 1996, 1ª ed.; O Himno Galego. Documentos históricos 1890-1907 (2007); Eduardo Pondal, o cantor do eido noso (2017); Estes son os eidos amigos. Escolma xeográfica da poesía pondaliana (2017); Eduardo Pondal: Os cantos eran da Patria (120 poemas) (2017).

En 2006 obtuvo el XVII Premio de Investigación “Losada Diéguez” por la edición crítica del poema épico Os Eoas, y en 2014 le fue concedido el IX Premio de Investigación “Concepción Arenal” de Humanidades por el proyecto Glosario da poesía medieval profana galego-portuguesa (http://glossa.gal).

Actualmente dirige el proyecto Universo Cantigas, que tiene como objetivo realizar la edición crítica digital de los textos que integran la lírica profana gallego-portuguesa (https://universocantigas.gal)

Citas

A = Cancioneiro da Ajuda. Edição Fac-similada do códice existente na Biblioteca da Ajuda. Lisboa: Edições Távola Redonda, 1994.

B = Cancioneiro da Biblioteca Nacional (Colocci-Brancuti). Cód. 10991. Lisboa: Biblioteca Nacional / Imprensa Nacional-Casa da Moeda, 1982.

CdP = DAVIES, Mark y FERREIRA, Michael (2006-): Corpus do Português: 45 million words, 1300s-1900s [http://www.corpusdoportugues.org/hist-gen/].

CGPA = Varela Barreiro, Xavier (dir.): Corpus informatizado Galego-Portugués Antigo. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega [http://ilg.usc.es/CGPA].

COHEN, Rip (2003): 500 Cantigas d’ Amigo. Edição crítica / Critical edition. Porto: Campo das Letras.

COHEN, Rip (2016): “aaBBB: The Strophic Form of Fernan Rodriguez de Calheiros 7”, Revista Galega de Filoloxía, 17, 33-51.

CORREIA, Ângela (1993): “Refram”, G. Lanciani y G. Tavani (org. y coord.), Dicionário da Literatura Medieval Galega e Portuguesa. Lisboa: Caminho, 570-571.

CORREIA, Ângela (1998): “Do refrão de Meendinho à escrita dos refrães nos cancioneiros”, Actas do Congreso O mar das cantigas. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 267-290.

D’HEUR, Jean Marie (1975): Recherches internes sur la lyrique amoureuse des troubadours galiciens-portugais (XIIe-XIVe siècle): contribution à l’étude du «corpus des troubadours». Liège: Université de Liège.

FERNÁNDEZ REI, Francisco (1990), Dialectoloxía da lingua galega. Vigo: Xerais.

FERREIRO, Manuel (1999 [1995]): Gramática histórica galega. I. Fonética e Morfosintaxe. Santiago de Compostela: Laiovento.

FERREIRO, Manuel (2013): “Uma anomalia na língua trovadoresca galego-portuguesa: sobre os casos de conservação de -L- intervocálico”, Washington D.C.: Virtual Center for the Study of Galician-Portuguese Lyric, Georgetown University & The Johns Hopkins University, Spring 2013 [https://blogs.commons.georgetown.edu/cantigas].

FERREIRO, Manuel (2018): “A lingua de Martin Codax, entre a tradición e o xénero”, A. Rodríguez Guerra y X. B. Arias Freixedo (eds.), The Vindel Parchment and Martin Codax / O Pergamiño Vindel e Martin Codax: The Golden Age of Medieval Galician Poetry / O esplendor da poesía galega medieval. Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins, 167-184.

LAPA, Manuel Rodrigues (1970 [1965]): Cantigas d’Escarnho e de Mal Dizer dos Cancioneiros Medievais Galego-Portugueses. Vigo: Galaxia.

Littera = LOPES, Graça Videira (ed. coord.) (2016): Cantigas medievais galego-portuguesas. Corpus integral profano. Lisboa: Imprensa Nacional - Casa da Moeda.

LOPES, Graça Videira (2002): Cantigas de Escárnio e Maldizer dos Trovadores e Jograis Galego-Portugueses. Lisboa: Estampa.

LORENZO, Ramón (1974): La traducción gallega de la Crónica General y de la Crónica de Castilla. Vol. II. Glosario. Ourense: Instituto de Estudios Orensanos “Padre Feijoo”.

MARCENARO, Simone (ed.) (2015): Afonso Anes do Coton, Cantigas. Edizione critica, traduzione, note e glossario. Roma: Carocci.

MARTÍNEZ PEREIRO, Carlos Paulo (1992): As cantigas de Fernan Paez de Tamalancos. Edición crítica con introdución, notas e glosário. Santiago de Compostela: Laiovento.

MONTERO SANTALLA, José-Martín (2000): As Rimas da Poesia Trovadoresca Galego-Portuguesa: Catálogo e Análise, Tese de Doutoramento (inédita), Universidade da Coruña.

NUNES, José Joaquim (1973 [1926-1928]): Cantigas de Amigo dos Trovadores Galego-Portugueses. Lisboa: Centro do Livro Brasileiro.

PAREDES, Juan (2001): El cancionero profano de Alfonso X el Sabio. Edición crítica con introducción, notas y glosario. Roma: Japadre Editore.

PAREDES, Juan (2010): El cancionero profano de Alfonso X el Sabio. Edición crítica con introducción, notas y glosario. Santiago de Compostela: USC (Anexo 66 de Verba).

REALI, Erilde (1964): Le “cantigas” di Juyão Bolseyro. Napoli: Publicazioni de la Sezione Romanza dell’Istituto Universitario Orientale.

TAVANI, Giovanni (1967): Repertorio metrico della lirica galego-portoghese. Roma: Edizioni dell’Ateneo.

V = Cancioneiro Português da Biblioteca Vaticana (Cod. 4803). Lisboa: Centro de Estudos Filológicos / Instituto de Alta Cultura, 1973.

Publicado
01-05-2022
Cómo citar
Ferreiro, M. (2022). O refrán das cantigas galego-portuguesas: variación e edición. Estudios Románicos, 31. https://doi.org/10.6018/ER.502821
Número
Sección
Miscelánea