Mulier Striga, documento atribuido a Bartolo de Sassoferrato. ¿Primera piedra medieval para el retrato de la bruja?

Autores/as

DOI: https://doi.org/10.6018/medievalismo.504991
Palabras clave: Sassoferrato, Mulier Striga, Medievo, Piotti, brujería

Resumen

En este artículo profundizamos en el consilum Mulier striga, atribuido a Bartolo de Sassoferrato y fechado entre 1331-1334. Contribuimos a difundir el hecho de que se trata de una falsificación y que su autor fue Giovanni Battista Piotti, jurista del siglo XVI; cuestión apenas conocida por muchos especialistas que siguen presentando el texto como medieval. Por otra parte, analizaremos pormenorizadamente el retrato de la bruja presente en este escrito, no abordado por los expertos, con el fin de determinar si la imagen ofrecida es anacrónica, como sucede con otros aspectos del documento, o se ajusta a la primera mitad del siglo XIV.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

ABBIATI, Sergio; AGNOLETTO, Attilio; LAZZATI, Maria Rosario, La stregoneria: diavoli, streghe, inquisitori del Trecento al Settecento, A, Mondadori, Milano, 1984.

AHN RÍOS, María Soraya, La transformación de la lamia antigua en bruja moderna. Edición crítica y traducción del ‘De lamiis et pithonicis mulieribus’ de Ulrich Molitor (1489), Universitat de Barcelona, Barcelona, 2016.

ASCHERI, Mario, “Streghe e devianti: alcuni consilia apocrifi di Bartolo da Sassoferrato”, Scritti di storia del diritto offerti dagli allievi a Domenico Maffei, Mario Ascheri (ed.), Antenore, Padova, 1991, pp. 203-234.

ASCHERI, Mario, “Bartolo da Sassoferrato: introduzione a un giurista globale”, Mundos medievales II. Espacio, sociedades y poder. Homenaje al profesor José Ángel García de Cortázar y Ruiz de Aguirre, Universidad de Cantabria, Santander, 2014, pp. 1029-1040.

BECCARIA, Battista, “Giovanni Battista Piotti falsario (1517-1570). L’invenzione della strega di Orta”, Novarien: rivista dell'Associazione di Storia della Chiesa Novarese, XLVI, 42 (2013), pp. 283-305.

BAILEY, Michael D., “From Sorcery to Witchcraft: Clerical Conceptions of Magic in the Later Middle Ages”, Speculum, 76 (2001), pp. 960-990

BAILEY, Michael D., Battling Demons: Witchcraft, Heresy, and Reform in the Late Middle Ages, University Park, Pennsylvania State University Press, 2003.

BAILEY, Michael D., “Bernard Gui”, Encyclopedia of Witchcraft. The Western Tradition, Richard M. Golden (ed.), ABC-CLIO, Santa Barbara, 2006, p. 465.

BLASCHKE, Jorge, El enigma medieval. Los secretos de la Edad Media, Robinbook, Barcelona, 2004.

BLÁZQUEZ MIGUEL, Juan, Eros y Tánatos. Brujería, hechicería y superstición en España, Toledo, Arcano, 1989.

BOLOGNE, Jean Claude, De la antorcha a la hoguera, Madrid, Anaya & Mario Muchnick, 1997.

BONOMO, Giuseppe, Caccia alle streghe. La credenza nelle streghe dal sec. XIII al XIX con par¬ticolare referimento all’Italia, Palumbo, Palermo, 1959.

BOUREAU, Alain, Satan hérétique. Naissance de la démonologie dans l’Occident médiéval (1280-1330), Paris, Odile Jacob, 2004.

BOUREAU, Alain, Le pape et les sorciers. Une consultation de Jean XXII sur la magie en 1320 (manuscrit B.A.V. Borghese 348), Rome, École française de Rome, 2004.

CAMPAGNE, Fabián Alejandro, Strix hispánica. Demonología cristiana y cultura folklórica en la España moderna, Prometeo, Buenos Aires, 2009.

CARDINI, Franco, Magia, brujería y superstición en el Occidente medieval, Barcelona, Penín¬sula, 1982.

CARO BAROJA, Julio, Las brujas y su mundo, Madrid, Alianza, 1995.

CASTELL, Pau, Orígens i evolució de la cacera de bruixes a Catalunya (segles XV y XVI), Universitat de Barcelona, Barcelona, 2013.

CASTELL, Pau, “L’inquisiteur et ses demons. La démonologie dans la vie et l’oeuvre de Nicolau Eymeric”, Cahiers de Recherches Médiévales et Humanistes (en

prensa).

CENTINI, Massimo, Las brujas en el mundo, De Vecchi, Barcelona, 2012.

COHN, Norman, Los demonios familiares en Europa, Alianza, Madrid, 1980, 1ª ed. 1975.

COLLI, Gaetano, “Attibuuntur Bartolo et tamen non sunt Bartoli”, Bibliotecario, 1 (1996), pp. 145-191.

Concilvum Ancyrarum (314) Tempore Silvestri Patre Celebratum. Probatum a Leone iv. d. 20c. de libellis. Vt episcopi de parochiis suis sortilegos & maleficos expellant, en Labbei, Philip; Cossartii, Gabr., Sacrosanta Concilia ad Regiam Editionem exacta quae nunc quarta parte prodit auctior, Tomi i. Pars i, 33-324, Lutetiae Parisiorum, Impensis Societatis Typographicae Ecclesiasticorum jussu Regis Constitutae. Cum privilegio regis christianissimi, 1672 (Biblioteca Apostólica Vaticana), pp. 1476-77.

DU CANGE et alii, Glossarium mediae et infimae latinitatis, L. Favre, Niort, 1883-1887, 1ª ed. 1678.

DUNI, Matteo, “Lawyers versus inquisitors: Ponzinibio´s De lamiis and Spina’s De strigibus, The Science of Demons. Early Modern Authors Facing Witchcraft and the Devil, Jan Machielsen (ed.), London and New York, Routledge, 2020, pp. 68-82.

EYMERICH Nicolás; PEÑA, Francisco, El manual de los inquisidores, ed. Luis Sala-Molins, Muschnik, Barcelona, 1983.

GIRALT, Sebastiá, “Magia y ciencia en el Baja Edad Media: La construcción de los límites entre la magia natural y la nigrogmancia (c. -1230c. 1310)”, Clío & Crimen, 8 (2011) (monográwco Magia, superstición y brujería en la Edad Media, Iñaki Bazán Díaz (ed.), pp. 14-72.

GRIMM, Jacob, Theutonic Mythology, vol. III, London, George Bell & Sons, 1883.

GUI, Bernardo, Practica inquisitionis heretice pravitatis, Alphonse Picard, París, 1886.

HANSEN, Joseph, Quellen und untersuchungen zur geschichte des hexenwahns und der hexenverfolgung im mittelalter. Mit einer untersuchung der geschichte des wortes hexe, Carl Georgi, Universitäts Buchdruckeler un Verlag, Bonn, 1901.

IRIBARREN, Isabel, “From Black Magic to Heresy: a Doctrinal Leap in the Pontificate of John XXII”, Church History, 76 (2007), pp. 32-60.

IZBICKI, Thomas; LALLY, Patrick, “Texts attribuited to Bartolus de Saxoferrato in North American Manuscript Collections”, Manuscripta, 35 (1991), pp. 146-155.

KIECKHEFER, Richard, La magia en la Edad Media, Crítica, Barcelona, 1992.

KONING, Frederik, Historia del satanismo, Bruguera, Barcelona, 1975.

LANCRE, Pierre de, Tableau de l’inconstance des mauvais anges et demons, Chez Iean Berjon, París, 1612.

LARA, María, Brujas, magos e incrédulos en la España del Siglo de Oro. Microhistoria cultural de ciudades encantadas, Cuenca, Alderabán, 2013.

LARA, María, Pasaporte de bruja: volando en escoba de España a América, en el tiempo de Cervantes, Cuenca, Alderabán, 2016.

LARA ALBEROLA, Eva, Hechiceras y brujas en la literatura española de los Siglos de Oro, Universitat de València, Valencia, 2010, col. Parnaseo.

LEA, Henry C. y HOWLAND, Arthur, Materials toward a history of witchcraft, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1939.

LOVECRAFT, Howard Phillips El horror sobrenatural en la literatura y otros escritos teóricos y autobiográficos, Valdemar, Madrid, 2010 ( 1ª ed. 1927).

MARTIN, Lois (2010): Witchcraft. A brief history of Demons, Folklore and Superstition. London: Robinson.

MATTONE, Antonello, “Manuale giuridico e insegnamento del diritto nelle università italiane del XVI secolo, Diritto@Storia, 6 (2007), http://www.dirittoestoria.it/6/Contributi/Mattone-Manuale-giuridico-insegnamento-universit-XVI-secolo.htm [12 de mayo de 2019].

MÉRIDA JIMÉNEZ, Rafael, El gran libro de las brujas, Barcelona, RBA, 2004.

MONTANER, Alberto y LARA, Eva, “Magia, hechicería, brujería: deslinde de conceptos”, Señales, portentos y demonios: La magia en la literatura y la cultura españolas del Renacimiento, Eva Lara y Alberto Montaner (eds.), Sociedad de Estudios Medievales y Renacentistas, Salamanca, 2014, pp. 33-184.

MONTESANO, Marina, “Le rôle de la culture classique dans la définition des maleficia. Una démonologie alternative?”, Sorcières et démons (15e-17e s.), Firenze, Simel-Edizioni del Galluzzo, pp. 103-118.

MONTESANO, Marina, Classical Culture and Witchcraft in Medieval and Renaissance Italy, Palgrave Macmillan, London, 2018.

NICO OTTAVIANI, Maria Grazia, “Exorcismata et incantatione nella legislazione statutaria umbra dei secoli XIII-XVI”, Non lasciar vivere la malefica: le streghe nei tratatti e nei processi (secoli XIV-XVII), Dinora Corsi y Matteo Duni (eds.), Università degli Studi di Firenze y New York University in Florence, Firenze, 2008, pp. 45-52.

NIDER, Johannes, El libro quinto del Formicarius, ed. Pedro Eduardo León Mescua, s. e., Valencia, 2019.

OSTORERO, Martine; PARAVICINI, Agostino; UTZ TREMP, Kathrin (coords.), L'imaginaire du sabbat. Édition critique des textes les plus anciens (1430 c.-1440 c.), Lausanne, Université de Lausanne, 1999.

OSTORERO, Martine, “Décrire le sabbat. Les textes des années 1430-1440”, Sorcières et démons (15e-17e s.), Firenze, Simel-Edizioni del Galluzzo, pp. 3-54.

PÉREZ, Martín. Libro de las confesiones. Una radiografía de la sociedad medieval española, ed. Antonio García y García, Bernardo Alonso Rodríguez y Francisco Cantelar Rodríguez, Biblioteca de Autores Cristianos, Madrid, 2002.

PSEUDO-SASSORFERRATO, Bartolo de, “Consilia XXXIIII tan civilia, quam criminalia Bartoli a Saxoferrato”, Bartoli a Saxoferrato, Omnium Iuris Interpretum Antesignani. Consilia, quaestiones et tractatus. Tomus Decimus, Iacobi Anelli de Bottis, Venetiis, 1596 (1ª ed. consilia falsificados 1566).

RATEGNO DA COMO, Bernardo, Tractatus De Strigiis, apéndice de Lucerna inquisitorum haereticae pravitatis, apud Marcum Antonium Zalterium, Venetiis, 1596, 1ª ed. 1566.

RENZO VILLATA, Maria Gigliola di, “Bartolo consulente nel ‘penale’: un’auctoritas indiscussa?, Bartolo da Sassoferrato nella cultura europea tra Medioevo e Rinascimento, Victor Crescenzi e Giovanni Rossi (eds.). Istituto Internazionale di Studi Piceni Bartolo da Sassoferrato, 2016, pp. 25-62.

RÍO, Martín del, Disquisitionum Magicarum, Sumptibuus Hermanni Demen, Coloniae Agrippinae, 1679, 1ª ed. 1599.

RUSSELL, Jeffrey B. (1981): A history of witchcraft. Sorcerers, Heretics and Pagans. London: Thames and Hudson.

SALINAS DE FRÍAS, Manuel, “Tradición y novedad en las leyes contra la magia y los paganos de los Emperadores cristianos”, Cristianismo y aculturación en tiempos del Imperio Romano, Antonino González Blanco y José Mª. Blázquez Martínez (eds.), col. Antigüedad y Cristianismo, vol. VII, Universidad de Murcia, Murcia, 1990, pp. 237-246.

SALISBURY, Juan de, Policraticus, Lugduni Batavorum, Ioannis Maire, 1639.

SAN ISIDORO, Etimologiae, https://www.wdl.org/es/item/14705/ [6 de septiembre de 2019].

SANTANGELO, Angela, “Mulier-striga, I tratatti sulla stregoneria tra Quattro e Cinquecento: la Lucerna inquisitorum di Bernardo Rategno da Como, Rivista Internazionale di diritto comune, 22 (2011), pp. 117-140.

SEMERARO, Martino, Il tribunale del Santo Officio di Oria: inediti processi di stregoneria per la storia dell’inquisizione in età moderna, Giuffré, Roma, 2003.

SPRENGER, Jacobo; INSTITORIS, Enrique El martillo de las brujas (Malleus Maleficarum), Maxtor, Valladolid, 2004 (1ª ed. 1487).

TARTAROTTI, Girolamo, Del congresso notturno delle lamia libri tre, Giambatista Pasquali, Venezia, 1749.

TAUSIET, María, Ponzoña en los ojos. Brujería y superstición en Aragón en el siglo xvi, Zarago¬za, Institución Fernando el Católico, 2000; Madrid, Turner, 2004.

TILBURY, Gervasio de, Otia imperialia, Von Felix Liebrecht, Carl Rümpler, Hannover, 1856, https://archive.org/details/desgervasiusvon01liebgoog/page/n8 [3 de octubre de 2019].

TRONCARELLI, Fabio, Le streghe: Tra superstizione e realtà. Storie segrete e documenti inediti di un fenomeno tra i più inquietanti della società europea, Roma, Newton Compton, 1983.

VÉRONÈSE, Julien, “Nigromancie et hérésie: le De jurisdictione inquisitorum in et contra christianos demones invocantes (1359) de Nicolas Eymerich (O.P.)”, Penser avec les demons: Démonologues et demonologies, XIIIe–XVIIe siècles, Martine Ostorero and Julien Véronèse (eds), Florence, Sismel-Edizioni del Galluzzo, 2015, pp.5-56.

VV. AA., Memorie dell’I. R. Istituto Lombardo di scienze lettere ed arti, V. II., Tipografia Bernardoni, 1845.

VV.AA., Biblioteca Lamiarum. Documenti e immagini della stregoneria del medio Evo all’età moderna. Mostra bibliografica e documentaria, Pacini Editori, Pisa, 1994.

VV.AA. Stregoneria e streghe nell’Europa moderna. Convegno internazionale di studi (Pisa, 24-26 marzo 1994), Ministerio per i beni Culturali e Ambientali. Ufficio centrali per i beni librari, le istituzioni culturali e l’editoria. Biblioteca Universitaria di Pisa, 1996.

ZENDRI, Christian, “I giuristi e le streghe: a proposoto del consilium ‘Mulier striga’, attribuito a Bartolo da Sassoferrato”, Annali dell’Istituto Storico Italo-germanico in Trento, 33 (2007), pp. 11-26.

ZERNER, Monique, “Herejía”, Diccionario razonado del Occidente medieval, Jacques Le Goff y Jean Claude Schmitt (eds.), Akal, Madrid, 2003, pp. 328-339.

Publicado
23-12-2021
Cómo citar
LARA ALBEROLA, E. (2021). Mulier Striga, documento atribuido a Bartolo de Sassoferrato. ¿Primera piedra medieval para el retrato de la bruja?. Medievalismo, (31), 273–301. https://doi.org/10.6018/medievalismo.504991
Número
Sección
Artículos